Marc Schiltz van Science Europe

Elf Europese wetenschapsfinan-cieringsfondsen waaronder de Nederlandse NWO, samen goed voor 7,6 miljard euro per jaar, hebben afgesproken vanaf 2020 te gaan eisen dat de resultaten van door die organisaties gefinancierd onderzoek zullen worden gepubliceerd in openbaar toegankelijke tijdschriften. Ze nemen niet langer genoegen met een vertraging van een half tot een heel jaar zoals nu gebruikelijk schijnt te zijn bij wetenschappelijke abonneetijdschriften. Die tijdschriften zijn bereid je die artikelen te leveren, tegen betaling. De uitgeverijen van die bladen staan niet te juichen.

Onderzoekers in, onder meer, Nederland, het Verenigd Koninkrijk en Italië zouden dan niet langer meer mogen publiceren in vooraanstaande tijdschriften als Science, Nature, Cell en Lancet, tenzij die veranderen van ondernemingsmodel, zo valt te lezen in het bewuste plan S. “We denken dat dit een keerpunt kan zijn”, zegt Marc Schiltz, voorzitter van Science Europe, de organisatie die mede aan de basis van het plan heeft gestaan. “Het was echt het idee om een forse stap te maken en niet weer een of andere intentieverklaring af te leggen.”
Veel onderzoekers zijn grote voorstanders evenals de Europese Commissie en de Europese Onderzoeksraad, hoewel die laatste de regels uit het plan nog niet onmiddellijk heeft overgenomen. Europees commissaris voor wetenschap en onderzoek Carlos Moedas stelt dat dat mogelijk in de toekomst zal gebeuren. Daarvoor moeten zowel de EC als het Europarlement achter de maatregelen in plan S staan.

Niet blij

Uiteraard zijn de betreffende uitgevers niet blij. Volgens die bedrijven, die een dikke boterham verdienen aan het uitgeven van de tijdschriften, ondermijnt het plan het hele systeem van wetenschappelijke uitgaves, zo zei een woordvoerder van Springer Nature, die zo’n 3000 tijdschriften uitgeeft. Ook uitgever AAAS van, onder veel meer, Science stelt dat zo’n plan onhoudbaar zou zijn voor de ‘bladenfamilie’ van Science. De grootste uitgever van wetenschappelijke tijdschriften Elsevier gaf zelf geen commentaar, maar verwees naar een verklaring van de associatie van wetenschappelijke uitgeverijen ASTMP waarin tot voorzichtigheid wordt gemaand. “Het is boven alles van vitaal belang dat wetenschappers de vrijheid hebben te publiceren in tijdschriften van hun keus.”

Plan S

Volgens Plans S (een ‘kind’ van de Nederlander Robert-Jan Smits) moeten, anders dan nu, de auteurs het auteursrecht behouden op hun publicaties. Het plan noemt ook een maximum bedrag dat mag worden betaald aan vrij toegankelijke tijdschriften zoals PlOS. Ook hybride tijdschriften zoals Elsevier en Springer Nature ze veel uitgeven zullen op den duur in de ban worden gedaan, omdat die niet het overgangsmodel naar vrij toegankelijke bladen blijken te zijn zoals was gesuggereerd. “Eigenlijk betalen we daar meer”, zegt Schiltz. Bovenop het abonnement komen nog eens de betalingen voor publicatie in dergelijke tijdschriften.

De onderzoeksfinanciers hopen met hun plan het hele publicatiesysteem in de wetenschap te veranderen. Volgens Schiltz is plan S absoluut geen inbreuk op de wetenschappelijke vrijheid. Onderzoekers kunnen nog steeds uit vele tijdschriften kiezen, vindt hij. “Het grotere goed van een goed functionerend wetenschappelijk systeem is belangrijker dan het recht van individuele onderzoekers om te bepalen waar ze hun onderzoek publiceren.” NWO zegt de regel actief te zullen handhaven en geld terug te eisen als onderzoekers zich daar niet aan houden. Schiltz hoopt dat ook andere wetenschapsfondsen in Europa ‘aan boord’ zullen stappen.

Bron: Science