De drie satellieten in het Europese Swarm-systeem (afb: ESA)
Uit recente metingen van het Europese satellietsysteem Swarm blijkt dat het aardmagneetveld, dat de aarde beschermt tegen geladen deeltjes uit de ruimte, snel aan kracht inboet. Elke tien jaar daalt de sterkte met 5%, tien keer sneller dan tot nu toe aangenomen. Dat geeft voeding aan het idee dat we niet ver verwijderd zijn van de ompoling van het magneetveld die volgens een recent artikel zich binnen een mensenleven kan voltrekken.
Swarm bestaat uit drie satellietjes die in november 2013 zijn gelanceerd en als doel hebben het magneetveld van de aarde tot in detail te bestuderen. Eerder had de voor Swarm verantwoordelijke Noor Rune Floberghagen betoogd dat het omklappen van het aardmagneetveld honderden, misschien wel duizenden jaren zou kunnen duren. Drie maanden later moet hij op die uitspraak terugkomen. Volgens een artikel in het blad Geophysical Journal International van, onder meer, onderzoekers van het Italiaanse instituut voor geofysica en vulkanologie zou dat omklappen wel eens minder dan een mensenleven kunnen duren, in geologisch opzicht een uiterst korte tijd. Die omklapping zou ook grote gevolgen hebben voor onze technologische beschaving (al was het maar doordat de noordpool de zuidpool wordt en omgekeerd.)
Het is allemaal begonnen met de aardbevingen in Italië in L’Aquila in 2009. De Italiaanse overheid wilde weten welke delen van de Apennijnen het gevoeligst zijn voor aardbevingen. In sommige van die tektonisch gevoelige gebieden liggen met water gevulde meertjes, ontstaan uit tektonische activiteit, met een sediment met een dikte van wel een paar kilometer, dat daar terecht is gekomen met een elders niet aangetroffen snelheid en het resultaat is van tientallen vulkanische uitbarstingen. Dat sediment is als een archief voor de ontwikkeling van het aardmagneetveld over tien- soms zelfs honderdduizenden jaren. De magnetische deeltjes in dat sediment oriënteren zich volgens de lijnen van het aardmagnetische veld. Daar valt een richting in te ontdekken en ook hoe die in de loop der (vele) eeuwen verandert. De onderzoekers hebben een laag van 2 meter bestudeerd uit de bodem van een Apennijns vulkanisch meer, die zou zijn gevormd rond de laatste omklapping van de polen, de zogeheten Matuyama-Brunhes-inversie van 780 000 jaar geleden.
De resultaten waren opmerkelijk (zoals al verklapt). Na een lange aanloop, waarin het magneetveld van de aarde zwakker werd, vond de eigenlijke omklapping snel plaats, in het tijdsbestek van enkele tientallen jaren; veel sneller dan ooit had aangenomen. Tijdens die omklapping verplaatsten de polen zich met gemiddeld zo’n 2° per jaar. Waarom is nog steeds niet duidelijk. Voor het antwoord op die vraag zou je de Nobelprijs krijgen, waarschijnlijk. Het geheim ligt verborgen in de aardse dynamo: het rondslingeren van de vloeibare kern in de vaste schil. Nu is het aardveld veel zwakker dan gemiddeld zoals metingen van Swarm hebben uitgewezen en de sterkte daalt snel. Toch schijnt dat niet onmiddellijk te betekenen dat we afstevenen op een omslag.
Wat de omklapping zou betekenen voor de bewoners op aarde is ook nog niet duidelijk. Er zijn geen aanwijzingen dat de vorige omslag gepaard is gegaan met een grootscheepse slachting onder de soorten. Het risico lijkt meer van technische aard. Zoals gesteld beschermt het magneetveld ons tegen geladen deeltjes uit de ruimte, maar die afscherming is al niet perfect. Het noorder- en zuiderlicht getuigen daarvan, maar die prachtige verschijnselen zijn niet altijd zo ‘vreedzaam’. Als de zon veel geladen deeltjes de ruimte instuurt, dan kan er een elektromagnetische ‘storm’ of zonnestorm ontstaan zoals in maart 1989 in Quebec (Can), die een langdurige stroomstoring veroorzaakte. Een kwart eeuw na ‘Quebec’, waarin de wereld steeds maar meer ‘verknoopt’ is geraakt, beseffen we vaak iets te weinig hoe afhankelijk we zijn geworden van elektriciteit. Wat als ‘Quebec’ zich over een kwart eeuw herhaalt en de zonnestorm ook elders zijn kracht zou laten voelen. Zijn we daarop voorbereid? Ik vraag me dan natuurlijk toch ook af wat zo’n voortdurend bombardement van geladen deeltjes voor de aardse bewoners zal betekenen of maak ik me nu overdreven en ongefundeerde voorstellingen? Gelukkig is onze zon een relatief rustige ster met niet al te veel fratsen.
Bron: Le Monde