De molecuulstructuur van edoxudine (afb: WIkiMedia Commons)

Wegens overdadig misbruik van antibiotica, niet in de laatste plaats in de veeteelt, dreigt al jaren dat artsen een belangrijk wapen uit handen geslagen wordt tegen ziekte: de antibiotica. Steeds vaker blijken de te bestrijden bacteriën ongevoelig te zijn voor deze middelen en dreigt de geneeskunde een geweldige klap te krijgen. Nu simpel te bestrijden bacterieziektes zoals longontsteking zouden onbestrijdbaar worden en (weer) dodelijk worden. Er wordt driftig gezocht naar alternatieve oplossingen en die komen er mondjesmaat, zij het dat daarmee de ‘oorlog’ niet gewonnen zal worden. Nu schijnt er weer een ‘oplossing’ aanstaande te zijn.
De bacterie Klebsiella pneumoniae komt nogal veel voor in ziekenhuizen. Die dreigt resistent te zijn tegen een reeks bacteriedodende stoffen (=antibiotica). Onderzoekers van de Geneefse uni UNIGE ontdekten dat een oud herpesmedicijn, edoxudine, een gat in de verdediging van dat micro-organisme slaat. Daardoor wordt het makkelijker voor het eigen afweersysteem de bacterie onschadelijk te maken.

K. pneumoniae veroorzaakt veel ontstekingen van luchtwegen, darmen en urinewegen. Zonder antibiotica zijn dergelijke ontstekingen uiteindelijk dodelijk voor de helft van de besmetten. “Sinds de jaren ’30 is de bestrijding afhankelijk van antibiotica”, zegt Pierre Cosson van UNIGE. “Er zijn andere mogelijkheden zoals de verzwakking van het eigen afweersysteem van de bacterie. Deze weg lijkt wel zo beloftevol, aangezien de weerstand van Klebsiella pneumoniae vooral komt van haarzijn vermogen aanvallen van afweersystemen te omzeilen.”

Om te kijken of de aanpak werkt, gebruikten de onderzoekers een amoebe (Dictyostelium). Die eencellige eet bacteriën met dezelfde middelen die afweersystemen gebruiken om ziekteverwekkers onschadelijk te maken. “We pasten het genoom daarvan aan om te kunnen zien of een bacterie schadelijk was of niet”, zegt Cosson. “Dat simpele systeem gaf ons de mogelijkheid duizenden moleculen te testen en te kijken of ze de schadelijkheid van de bacterie verminderden.”

Oud recept

Het ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen is een taai en traag proces, dus besloten de onderzoekers terug te vallen op bestaande middelen. Daarvan probeerden ze er honderden uit en uit die speurtocht kwam (dus) uiteindelijk edoxudine uit rollen. Cosson: “Als je de buitenlaag van de bacterie verandert die die beschermt tegen de omgeving maak je die kwetsbaar en dat is wat dat middel doet. Edoxudine doodt, anders dan een antibioticum, de bacterie niet. Dat verkleint het risico dat die daar weerstand tegen opbouwt. Dat is een niet onbelangrijk voordeel.”

Overigens zal eerst nog moeten worden gekeken of het middel ook bij mensen dat effect heeft, maar de onderzoekers hebben daar alle vertrouwen in. Het middel helpt zelfs tegen de schadelijkste stammen van Klebsiella pneumoniae, bij lagere concentraties dan die gebruikt worden bij herpes. “Je verzwakt de bacterie zonder die te doden. Dat is een subtiele strategie maar een die op de korte en lange termijn succesvol kan zijn.”

Bron: Science Daily