Tsjenzoera: niet iedereen in Rusland pikt censuur (afb: kasnarov.ru)

Russen zijn mensen als jij en ik. Ze drinken, naaien, maken (ander) plezier en hebben bovenal een eigen mening. Daar hebben ze sinds de tankscene van Boris Jeltsin flink mee kunnen oefenen. Gaandeweg pakt Poetin en zijn Kremlinbende die vrijheden weer af van de (echt wel) mondige Russen. Waarom laten die zich zo makkelijk muilkorven, vroegen onderzoekers in de VS (!) zich af (nog even voorbijgaand aan de vraag of dat wel zo is)? Ze denken een antwoord gevonden te hebben: de Russen doen braaf wat Poetin c.s. ze voorhoudt. Mijn (vervolg)vraag zou onmiddellijk zijn: Waarom dan toch? Die hebben de onderzoekers (zich) niet (echt) gesteld.
Er schijnt niet eens een wet voor nodig te zijn geweest. De Russische overheid bestempelde bepaalde webpagina’s en sociale netwerken tot verdachte operaties en de meeste Russen meden, geheel vrijwillig, die ‘onvaderlandslievende’ plekken op internet. Het hoeft geen betoog dat veel van die ‘verdachte’ weblocaties kritisch waren/zijn over het door Poetin c.s. gevoerde, vaak onderdrukkende, beleid.
Trouwe kijkers naar de Russische staats-tv waren, volgens de onderzoekers, meer geneigd die ‘verdachte locaties’ te mijden dan minder trouwe kijkers. De onderzoekers baseerden zich bij hun analyse op een onderzoek uit 2014, waarin zo’n 1600 Russen is gevraagd naar hun mediagebruik en naar hun ideeën over de risico’s van het wereldwijde web en censuur. Dat onderzoek is uitgevoerd door het Russische centrum voor opinieonderzoek VCIOM (in Engelse afko, de Russen gebruiken WCIOM). De opdrachtgever was Amerikaans: het webbeleidsobservatoium van het communicatie-instituut van de universiteit van Pennsylvania.

De mening van de ondervraagde Russen lijkt vrij afhankelijk te zijn van hun houding tegenover Poetin. Hoe meer ze instemden met diens ideeën en beleid, hoe groter de ondervraagden de dreiging inschatten van de informatie op internet en hoe hechter ze het idee ondersteunden om het Russische deel van het wereldwijde web te ontdoen van die ‘schadelijke informatie’..

‘Overtuigen’

De Russische overheid is er, stelt OSU-onderzoeker Erik Nisbet, dus op dit punt in geslaagd een groot aantal landgenoten te ‘overtuigen’ (Nisbet schijnt een achternaam van Schotse origine te zijn). “Dat is opmerkelijk. De overheid hoeft niet louter te leunen op regels en wetten of technische foefjes als webtra’s of tekstfilters. Zij heeft een geestelijke webtra in de hoofden van de Russen aangelegd: mensen zeggen niet naar bepaalde weblocaties te gaan als de overheid zegt dat niet te doen.” Heel braaf, die Russen, maar daar moet natuurlijk bij verteld worden dat dé Rus (iha) al vele eeuwen niet anders gewend is (behoudens een tien, vijftien jaar in de recente geschiedenis).

Nisbet deed het onderzoek samen met bezoekend hoogleraar Olga Kamentsjoek (dat klinkt vrij Russisch en ze is het ook) en promovenda Ajsenoer Dal, beide voor dit onderzoek werkzaam voor de universiteit van de staat Ohio (OSU).

De onderzoekers baseren hun gevolgtrekkingen op  die drie jaar oude enquête onder ruim 1600 Russen over hun mediagebruik. Er werd hun destijds ook gevraagd naar de gevaren op/van het wereldwijde web, hun ideeën over censuur en in welke mate ze de politiek van Poetin konden waarderen. De meeste ondervraagden leunden wat hun informatievoorziening betreft op de staats-tv. Zoals gesteld zagen die staats-tv-kijkers internet als een grotere dreiging dan de niet-kijkers. Ze waren het veel vaker dan de niet–kijkers eens met de stelling dat het web door andere landen tegen Rusland werd gebruikt: internet zou een bedreiging zijn voor de politieke stabiliteit in Rusland. Die mening liep soepel over in steun voor een webbreidel voor ‘verdachte weblocaties’.

Adequate bescherming

“Opmerkelijk is dat de Russische overheid veel Russen heeft overtuigd dat wat de regering aanmerkt als schadelijk of bedreigend dat in hun ogen ook daadwerkelijk is en dat dat een goede en adequate manier zou zijn om Rusland tegen de gevaren van internet, het extremisme, te beschermen,” zegt Kamentsjoek, “terwijl hetzelfde ‘etiket’ vaak wordt gebruikt door dezelfde overheid om politieke oppositie of afwijkende meningen te legitimeren.” De Russische regering gebruikt officiële nieuwsvormen, vooral tv, vaak om mensen bang te maken voor anti-regeringssites. Daarbij wordt veel gebruik gemaakt van metaforen om de gevaren van die ‘giftige’ webinfo in de sensatiesfeer te trekken, stellen de onderzoekers.

Zo vergeleek de overheid enkele (oppositionele) weblocaties met zelfmoordterroristen. Censuur en strenge regels op het web zouden die dreiging neutraliseren, maakt Poetin ‘zijn’ volk wijs. Kennelijk slikt die bevolking dat (domme) argument.

Volgens Kamentsjoek hoeven de Russen zich helemaal niet te beperken tot de officiële nieuwsmedia, die nogal eens een loopje met de werkelijkheid nemen (dat gebeurt overal, maar in Rusland schijnt het wat erger te zijn). “Er zijn in Rusland heel wat media waar de oppositie volop aan het woord komt. Het land zit niet, zoals in de Sovjettijd, op slot. Ook niet voor nieuws, maar het lijkt er op of veel Russen die bronnen niet willen raadplegen.” Zelfs zogenaamd geblokkeerde webstekken kunnen gewoon bezocht worden met behulp van wat techniek (onder meer via virtuele, persoonlijke netwerken; VPN‘s). Nisbet: “Ze zijn makkelijk te vinden, ook al zijn ze illegaal.”

Psychologische webtra

Veel lastiger is het de psychologische webtra te doorbreken, de zelfcensuur. Nisbet: “Hoe kraak je de opvatting dat censuur goed is?” Overigens speelt die kwestie niet alleen in Rusland. Er zijn op de wereld veel overheden die internet en de sociale netwerken als de grote boeman afschilderen, stellen de onderzoekers. De vraag is natuurlijk of ze in die landen ook allemaal de ‘adviezen’ van de overheid zo schaapachtig volgen als in Rusland. De onderzoekers wekken de indruk dat dat inderdaad zo is, maar waar ze die conclusie op baseren is (mij ieg) volledige duister.

Kamentsjoek: “Veel van dit soort onderzoek komt uit de VS, waar veel steun is voor het idee van vrije meningsuiting en voor een vrij internet. De VS vormen in dit opzicht een uitzondering (zegt K; as) en niet de norm. In grote delen van de wereld is men voorstander van censuur.” BuZa in de VS heeft miljoenen dollars uitgetrokken om de boodschap van een vrij web te verkondigen. Techniek zou censuur (moeten kunnen) verslaan, is daarbij het idee. Ik (= as) vraag het me af. De Chinezen zijn er aardig in geslaagd om, met behulp van techniek, een Rode Infomuur om China te bouwen. Ik houd het er op dat die Russen alleen nog niet zo ver zijn.
Nisbet gelooft daar ook niet echt in. “Techniek helpt niet als een groot deel van de mensen instemt met censuur en die middelen, om censuur te omzeilen, niet willen gebruiken.” Misschien moet Trump – toch voorvechter van een Vrij en Ongecensureerd Westen (?) – ’s met hem gaan praten…

Bron: EurekAlert