Onderzoekers denken het geheim van een tweeduizend jaar oud mechanisme van een astronomische ‘rekenmachine’, aangeduid met Antikythera, te hebben opgelost. Het ding werd in 1901 opgedoken in de zee in buurt van het Griekse eiland Antikythera en is te bewonderen in het archeologisch museum in Athene.Sinds de vondst hebben geleerden zich vergeefs het hoofd gebroken hoe het mechanisme van die ‘rekenmachine’ werkt. Daarmee kon je de beweging van vijf bekende planeten uitrekenen, naast de fases van de maan en de zons- en maansverduisteringen. Nu denken onderzoekers van het universiteitscollege van Londen het geheim, althans deels, ontraadseld te hebben. Daartoe hebben ze het apparaat gereconstrueerd om ideeën en invallen op uit te proberen. “We denken dat onze reconstructie stand houdt bij al het bewijs dat onderzoekers tot nu toe hebben verzameld”, zegt materiaalwetenschapper Adam Wojscik van het UCL.
In het verleden zijn er vaker reconstructies gemaakt voor de calculator, die maar deels is opgedoken. Tweederde ontbrak. Daardoor was het ook niet goed mogelijk uit te maken hoe het ding werkte. Het schip waar de machine vandaan kwam, vaak ’s werelds eerste analoge rekentuig genoemd, zou zijn vergaan tijdens een storm in de eerste eeuw voor Christus op weg van Rome naar Klein-Azië (Turkije). Het apparaat zou dateren van 80 jaar voor Christus.

Aanvankelijk werd het aanzienlijk aangetaste mechanisme nauwelijks opgemerkt, maar tientallen jaren later werd het gezien als een meesterstuk van werktuigbouwkunde. Dat oorspronkelijke ‘planetarium’ zou in een kistje hebben gezeten. Het mechanisme zelf was voorzien van inscripties die dienden als handleiding en bevatte meer dan dertig bronzen tandwielen, verbonden met knoppen en wijzers. Draai aan de knoppen en de hemel, zoals de Grieken die kende, bewoog.

Curator

Michael Wright curator werktuigbouwkunde van het wetenschapsmuseum in Londen zou hebben uitgevogeld hoe het hele mechanisme er moet hebben uitgezien en bouwde een werkende replica. Onderzoekers hebben nooit goed begrepen hoe dat werkte. Van het oorspronkelijke mechanisme resten nog zo’n tachtig fragmenten.
De onderzoekers zeggen voort te hebben gebouwd op het werk van Wright maar ook anderen. Ze gebruikten de inscripties op de gevonden resten en de wiskunde van de oude Griekse wijsgeer Parmenides om tot hun uiteindelijk reconstructie te komen. Hun oplossing maakt het mogelijk dat bijna alle tandwielen passen in een ruimte die maar 25 mm diep is.
Het mechanisme geeft de bewegingen van zon, maan, Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus weer in concentrische cirkels. De oorspronkelijke makers gingen er van uit dat zon en planeten rond de aarde cirkelden. Daardoor waren de bewegingen wat lastiger te reproduceren dan wanneer de zon als middelpunt was gekozen. Hun ‘drakenwijzer’, die twee kanten op wijst, en de verduisteringen aangeeft is ook anders dan eerdere voorstellen voor een oplossing van het mechanisme.
Hun oplossing zou meer duidelijk moeten maken hoe het mechanisme de ‘sterrenhemel’ weergaf, maar er is nog steeds twijfel of die reconstructie juist is en kon worden gebouwd met de techniek van toen. Wojcik: “Ik heb mijn twijfels over de concentrische buizen in het hart van het planetarium en mogelijk dat het model daar de mist in gaat. Die maak je tegenwoordig met draaibanken, maar die hadden ze waarschijnlijk niet voor metaal.”

Er blijven mysteries bestaan, of het ding nu wel of niet werkt. Was het speelgoed, een leermiddel of iets anders? En als de Grieken dit konden maken, wat deden ze dan nog meer met hun kennis? Wojcik stelt dat het vreemd is dat er nooit iets soortgelijks is gevonden. “Als ze zo’n Antikytheramechanisme konden bouwen, waarom hebben ze dan geen andere machines gemaakt zoals klokken?”

Bron: the Guardian