Groenlandse haai

Het zal allemaal wel kloppen, maar het klinkt erg ongeloofwaardig: Groenlandse haaien ‘doen’ het pas na honderd jaar voor het eerst. Dat betekent niet dat ze wat seks betreft veel te kort komen.  Volgens Deense onderzoekers kunnen Groenlandse haaien wel 400 jaar worden (392 ± 120). Vrouwtjes zijn pas vanaf hun 150ste vruchtbaar. Daarmee lijkt  de Groenlandse haai het langstlevende gewervelde dier te zijn ver voor de Groenlandse walvis (212). Zou daar in Groenland ergens anti-verouderingselixer te halen zijn?

Het verhaal ging al langer rond dat Groenlandse haaien (Somniosus microcephalus) oud konden worden. In de jaren 30 ontdekten visserijbiologen dat die haaiensoort maar 1 cm per jaar groeit. Aangezien Groenlandse haaien wel 7 m lang kunnen worden, zou dat betekenen dat ze een erg lang leven moeten hebben. Tot nu toe was niemand er in geslaagd de ouderdom van die vissoort te achterhalen.
De Deense zeebioloog John Steffensen van de universiteit van Kopenhagen ging ruggegraten van Groenlandse haaien verzamelen die in de noordelijke Atlantische Oceaan waren gevangen. Hij hoopte dat daarin jaarringen te vinden zouden zijn zoals in bomen. Die waren er niet.
In overleg met Jan Heinemeier, een deskundige in koolstofdateringen, besloot hij de ooglenzen van de haai te nemen voor de bepaling van de leeftijd. Isotopenmeting in de lens zou iets over de leeftijd van de haai zeggen, suggereerde Heinmeier. Vervolgens sloegen Steffensen c.s. aan het verzamelen van dode haaien, meestal het resultaat van sleepnetverwurgingen.
Koolstofdatering komt neer op de bepaling van het radioactieve ¹⁴C. Dat koolstofisiotoop vervalt na enige tijd. Die vervaltijd is bekend en uit de hoeveelheid ¹⁴C is dan vervolgens, met wat slagen om de arm, de leeftijd van een vast voorwerp te bepalen (of een gas of vloeistof die volledig is afgesloten van de atmosfeer).
Steffensen en zijn medeonderzoekers deden het een beetje anders. In de jaren 50 werden er nog onbekommerd kernproeven in de open lucht gedaan. Daarbij onstaat, onder meer, ¹⁴C. Die piek zou begin jaren 60 de oceanen hebben bereikt. Dat betekent dat lichaamsdelen van de haaien die in die tijd gevormd werden een piekconcentratie van het radioactieve C-atoom zouden bevatten. We praten daarbij overigens over bijzonder kleine hoeveelheden: ergens in de buurt van eentriljoenste deel van alle C-atomen. Zo bepaalden de onderzoekers dat twee van hun dode haaien van minder dan 2,2 m na 1960 waren geboren, een andere rond 1963.

Uitgangspunt

De onderzoekers namen de leeftijden van deze haaien als uitgangspunt om de groeikromme te bepalen. Daarmee zouden ze de leeftijd kunnen schatten aan de hand van de lengte. Babyhaaien zijn zo’n 42 cm lang. De oudste haai die de onderzoekers tegenkwamen was 392 jaar oud (plus of min 120 jaar). De meeste zwangere wijfjes waren bijna 4 m lang, wat zou betekenen dat ze tenminste 150 jaar oud waren, schatten de onderzoekers.

Het idee is dat het koude water waar de haaien in zwemmen de groei en biochemische activiteit vertraagt. “Een tragere stofwisseling is een belangrijk punt, maar niet het hele verhaal”, zegt geneticus Shawn Xu van de universiteit van Michigan. Drie jaar geleden toonde hij aan dat kou bij bepaalde platwormen (nematoden) antiverouderingsgenen activeerde waardoor eiwitten zich beter vouwen, DNA-beschadigende moleculen werden verwijderd en zelfs ontstekingen beter werden bestreden. Daardoor leven organismen langer. Die ‘kougerelateerde’ genen zouden wijd verspreid zijn in het hele dierenrijk en dus ook in deze haaien, zegt de geneticus.
Ik heb zo mijn twijfels. Kan een roofvis als de Groenlandse haai wel overleven als die een trage stofwisseling heeft? Passen de fysieke inspanningen die daar bij horen wel bij een dier met een trage stofwisseling? Ik vraag maar.

Bron: Science