Laten we wel wezen: de mens heeft er een potje van gemaakt. Zouden niet alle aardbewoners, dus ook dieren, zeggenschap moeten krijgen over wat we met deze planeet aan moeten en misschien kunnen ook ki-systemen in dat systeem zeggenschap krijgen?, vraagt het Amerikaanse (web)blad Wired zich af.
Er was ooit een orang oetan in de dierentuin van San Diego die beroemd was om zijn ingewikkelde ontsnappingspogingen. Hij vond elke moer en schroef en wist die los te krijgen. Vanuit zijn open verblijf gooide hij, hij werd Ken Allen genoemd, keien en stront naar de bezoekers. Hij maakte uit takken zelfs eens een trap die hij zelf zorgvuldig uitprobeerde op ‘houdbaarheid’. Nadien werden de muren opgehoogd en alles wat als handvat kon dienen verwijderd.
In de hoop dat dat de aandacht van Ken afleidde kreeg hij vrouwelijk gezelschap, maar dat werden zijn handlangers. Terwijl hij de verzorgers afleidde opende kooigenoot Vicki een raam. Op een keer werd Ken aangetroffen in de sloot rond zijn kooi, terwijl orang oetans bang voor water zouden zijn. Ken testte regelmatig het schrikdraad dat rond de kooi was aangebracht en toen dat niet onder stroom stond tijdens een onderhoudsbeurt, probeerde hij uit te breken.

Dit soort ontsnappingspogingen zijn vaak ‘leuk nieuws’, maar de pogingen van Ken waren allesbehalve hersenloos. Het leek een poging te ontsnappen aan zijn opgelegde ‘lot’, een daad van verzet, zoals je die ook bij mensen ziet. Je zou het zelfs politieke acties kunnen noemen.
Politiek is dan niet alleen wat er tussen regering en parlement gebeurt, maar ook als twee mensen het ergens eens over proberen te worden. Op die manier is alles, of althans veel, wat we doen dan politiek, ook als we zeggen dat we niks met ‘politiek’ te maken willen hebben.
Zo bekeken zou ‘politiek’ en de beslissingen die daarbinnen (-mee?) bereikt worden niet alleen mogen worden bedreven door mensen. Zo zouden dieren ook inspraak moeten krijgen en in de toekomst wellicht ook (autonome) zelflerende systemen (een vorm van kunstmatige intelligentie). Dat meer-dan-menssysteem zou zijn bedacht door ecoloog en filosoof David Abram die ook inspraak wil voor de natuur buiten de mens. In zijn visie zouden wij mensen meer kunnen leren van de manieren waarop dieren beslissingen nemen.

Politiek bij dieren is heel praktisch gericht, voor individuen zoals Ken maar vooral ook in sociale groepen. Op de een of andere manier moet zijn groep tot een besluit komen over, bijvoorbeeld, de te volgen route of zoektochten naar voedsel. Dat kan binnen zo’n groep tot conflicten leiden. Dat zou, zo stelt Wired, dan niet op een autoritaire manier gebeuren maar democratisch.
Het meest egalitair zouden honingbijen zijn. Dat zijn afstammelingen van een wespensoort die veganistisch werd en een voorbeeldige democratie zouden vormen hetgeen treffend verwoord zou zijn in de oude imkeruitdrukking: een bij is geen bij (Una apis, nulla apis). Ze gebruiken daarvoor de bijendans (ook wel waggeldans genoemd). Daarin leggen verkenners uit waar de meeste bloemen (en dus honing) te vinden zijn. De andere bijen sluiten zich bij een van die profijtelijke locaties aan door op dezelfde manier te gaan dansen (zo begrijp ik het; as) als hun favoriete verkenner. Het toppunt van een democratische beslissing. Daarbij moet ik wel even opmerken dat het mannelijke deel (de darren) niet in de besluitvorming betrokken wordt.

Hoe?

Probleem is natuurlijk dat wij mensen een manier moeten zien te vinden om de beslisprocedures van dieren te vertalen in termen die wij mensen begrijpen. In de VS zijn er al pogingen om dieren ‘stemrecht’ te geven. Zo zijn er pogingen gedaan om olifant Happy als rechtspersoon te erkennen. Voorlopig krijgt de olifant dat predicaat niet. Happy zou een bijzonder dier zijn. zo betoogden de advocaten van de olifant.

In sommige landen is het echter al zo ver. Zo heeft India dieren tot rechtspersoon verklaard, maar ook een rivier (de Ganges). Die heeft het recht te leven. Opmerkelijk is dat daarbij niet de belangen van de mens centraal hebben gestaan. De rivier is een (rechts)persoon op eigen titel. Dat heeft, onder meer, geleid tot mijnverbod langs die rivier, sluiting van hotels, bedrijven en asjrams (godsdienstige leefgemeenschappen) die afval lozen op de rivier.
India is daarin niet enig. In 2008 werden de rechten van de natuur opgenomen in de grondwet van Ecuador. Mensen mogen het opnemen voor de rechten van de natuur. In Colombia bepaalde het hoofdgerechtshof dat het Amazoneregenwoud een rechtspersoon is. In Nieuw-Zeeland werd een rivier, de Whanganui, na een eeuwenlange strijd van de oorspronkelijke bevolking (de Maori’s) erkend als rechtspersoon.
De ideeën van Maori’s leven ook elders onder de inheemse volkeren. Zo is er in Zuid-Amerika de buen-vivir-filosofie (‘sumak kawsay’ in Quechua en ‘suma qaman’ in Aymara) ontstaan , die uitgaat van de samenleving in goede harmonie met de natuur.
In Europa en de VS, gebouwd op de `Verlichting’, leven die ideeën veel minder. Dit gebrek aan begrip en bewustzijn is vooral duidelijk in de houding ten opzichte van technologie, waar pogingen om sommige van deze ideeën toe te passen op machine-intelligentie slecht uitpakken. Wij westerlingen denken toch vaak dat de technologie uitkomst zal bieden, maar die is vaak zelf het probleem.

Europa

Het Europese Parlement, bezorgd over de groei van het aantal robots dat beslissingen neemt onafhankelijk van de makers, nam in 2017 een resolutie aan om geavanceerde autonome robots een aparte status te geven (elektronische personen, genoemd). Daarmee zouden machines verantwoordelijk kunnen worden gesteld voor schade die ze veroorzaken. Tegen dat idee liepen heel wat deskundigen te hoop. Ongepast, onzin en meer van dergelijke kwalificaties kreeg de EP-resolutie opgeplakt, maar nu er steeds meer zelfsturende auto’s op de weg komen wordt die zaak toch wel pregnant. In de VS blijken al honderden ongelukken het gevolg te zijn geweest van zelfsturende Tesla’s en hoe zit het met autonoom opererende wapens? Met al die steeds bijdehantere droons?

Een bijkomend probleem is dat ki op een gegeven moment de menselijke intelligentie in haar zak steekt. Worden we dan slaaf van onze eigen wrochtsels? Google heeft in 2019 getracht een groep samen te stellen om over verantwoorde(lijke) ki van gedachten te wisselen, maar blies dat initiatief twee weken later al weer af nadat er groot ongenoegen was over de benoeming van een lid van de conservatieve Heritage Foundation in die groep.

Er zijn meer tekenen van onrust bij de ki-poot van Google. Dat probleem zou toch een breder platform moeten hebben, want er komt een dag dat zelflerende systemen die ‘goddelijke’ mens te slim af zijn. Hoe dan ook: er is meer dan de mens op deze aardkloot. Hoe pakken we de mens die alleenheerschappij af ( als ki dat op een dag niet doet) ter meerdere eer en glorie van de aarde met alles wat daarop groeit en bloeit en ons (=mens) enige toevluchtsoord….

Bron: Wired