Tau-knopen (bruin) en beta-amyloïdeplaques (rood)
Alzheimer is niet besmettelijk, zeg ik maar meteen (voordat je allerlei verkeerde smetvrezen krijgt). Het schijnt echter wel zo te zijn dat als mensen Alzheimereiwitten van patiënten in hun hersens zouden krijgen, bijvoorbeeld door een vervuilde groeihormoon of een hersenvliestransplantatie, dat wel degelijk gevolgen kan hebben. Bij gezonde muisjes bleken verkeerd gevouwen amyloïde-eiwitten in hun hersentjes te leiden tot de vorming van de voor Alzheimer zo kenmerkende eiwitophopingen (plaques).
Kenmerkend voor Alzheimer zijn de beta-amyloïdeplaques in de hersens, ophopingen van verkeerd gevouwen en dus nutteloze eiwitten. Hoe het allemaal zover gekomen is en wat de oorzaak van de ziekte is, is nog steeds niet bekend, maar een ding weten we heel zeker: de ziekte van Alzheimer is niet besmettelijk. We hoeven niet bang te zijn die ziekte te krijgen als we onze demente vader of moeder mantelzorgen, maar het lijkt er op dat onze hersens wel degelijk kunnen worden besmet wanneer ze in aanraking komen met verkeerd gevouwen amyloïdes, op welke manier dan ook. In de hersens van muisjes lijkt het er op dat die misvormde eiwitten gezonde eiwitten ‘aansteken’.
Zo’n besmetting lijkt bij mensen vrij onwaarschijnlijk, maar in 2015 werd ontdekt dat acht mensen wel degelijk waren besmet. Die hadden ooit groeihormonen toegediend gekregen die waren gewonnen uit menselijk hersenweefsel. Dat was tot in de jaren 80 heel normaal. Naar later is vastgesteld waren die groeihormonen verontreinigd met prionen en misvormde amyloídes. Toen de onderzoekers van het universiteitscollege in Londen rond John Collinge de hersens van de acht patiënten onderzochten troffen ze daar amyloïdeplaques aan. Ze trokken daaruitt de conclusie dat de ziekte via verkeerd gevouwen amyloïdes kan worden overgedragen
bdw
Een jaar later ontdekten andere onderzoeksgroepen aanvullend bewijs voor die hypothese. Bij de onderzochte patiënten was een verontreinigd hersenvlies getransplanteerd. In beide gevallen ging het slechts om vermoedens. De overdracht zelf is nooit waargenomen, vandaar dat Colline c.s. de zaak nog eens nauwkeuriger onder de loep hebben genomen.
30 jaar oude hormoonmonsters
Voor hun onderzoek gebruikten ze 30 jaar oude hormoonpreparaten, die ook de acht kregen. Tot het geluk van de onderzoekers waren die er nog in de ‘kelders’ van het Britse gezondheidsautoriteiten te vinden. Inderdaad waren die verontreinigd. “Daarmee hadden we het onweerlegbare bewijs dat de patiënten preparaten met amyloïde- en tau-eiwitten hadden gekregen”, schrijven de onderzoekers.
De vraag of die de oorzaak waren bleef nog onbeantwoord. De onderzoekers namen vervolgens proeven met muisjes die, door genetische verandering, de menselijke vorm van beta-amyloïde produceerden. Bij die beestjes spoten ze hersenextract in de kopjes van aan Alzheimer gestorven patiënten met veel misvouwde amyloïdes. Het bleek dat driekwart jaar na de injectie van dat extract de diertjes duidelijke plaques vertoonden in hun hersentjes, die vooral gelokaliseerd waren langs de bloedvaten. Een controlegroep die een zoutoplossing kreeg ingespoten had die plaques niet.
Volgens de onderzoekers is daarmee de verdenking een feit geworden. Net als bij prionen kunnen ook verkeerd gevouwen eiwitten hun misvorming doorgeven (hoe, denk ik dan?; as). “De hersen-Aβ−amyloïdeangiopathie (CAA) kan nu als een overdraagbare ziekte gezien worden met gevolgen voor de openbare gezondheid”, schrijven de onderzoekers. Of CAA ook automatisch tot Alzheimer leidt is nog maar de vraag; niet voor de onderzoekers.
Ze beklemtonen dat Alzheimer in het ‘normale gebruik’ geen gevaar voor besmetting geeft. Ook schijnen bloedtransfusies geen risico te zijn. De verontreiniging met misvormde eiwitten moet direct met de hersens in contact komen. “Het hoofdprobleem wordt gevormd door besmette weefsels of chirurgische instrumenten”, zegt David Brown van de universiteit van Bath in een commentaar, “maar al jaren geleden zijn er regels en procedires gekomen om dat te voorkomen.”
Bron: bdw