“Geef een schok”
Befehl ist Befehl. Ik volgde alleen orders op. De uitvoerders van de vreselijkste misdaden voelen zich vaak niet schuldig voor hun abjecte gedrag. Hun verantwoordelijkheids-gevoel wordt op slot gezet en zo heerst en heerste de universele soldaat. In 1963 voerde Stanley Milgran van Yale een, inmiddels roemrucht, experiment uit waarbij bleek dat de proefpersonen op bevel bereid waren ondervraagden te martelen (dat dat niet echt gebeurde, wisten ze niet). Nu heeft Patrick Haggard en medeonderzoekers van het University College in Londen een soortgelijke proef gedaan waar weer uit blijkt dat mensen hun verantwoordelijkheidsgevoel op een laag pitje zetten als ze bevelen krijgen.
Haggards experimenten waren gebaseerd op op een eerder ontdekt effect. Als mensen iets vrijwillig doen dan denken ze dat de tijd die tussen hun actie zit en het resultaat korter is dan als ze ze er niks aan kunnen doen. Wetenschappers denken dat een langere gedacht tijdsverschil tussen actie en resultaat een maat is voor een vermindering van het verantwoordelijkheidsgevoel. De onderzoekers gebruikten dezelfde principes om te kijken of bevelen van ‘autoriteiten’ iets veranderen aan het gevoel voor verantwoording voor hun acties bij de proefpersonen.
De proefpersonen werden willekeurig tot slachtoffer of ondervrager gemaakt. In sommige gevallen konden de ondervraagden geld van hun slachtoffers afpakken (of niet), in andere gevallen konden ze hun slachtoffer een (milde) schok geven. In de helft van de gevallen beslisten de ondervragers zelf in de andere helft werd ze dat opgedragen.
Het bleek dat de ondervragers over het algemeen de tijd tussen indrukken van de toets en het horen van de toon korten inschatten als ze zelf beslisten dan als het hun werd opgedragen. Dat zou, de theorie volgend, betekenen dat ze zich minder verantwoordelijk voelen voor hun handelingen als ze bevelen krijgen. “Dat is slim gedaan”, zegt Stephen Reicher van de universiteit van St Andrews (GB), die niet bij het onderzoek betrokken was. “Dat geeft een extra dimensie aan ons begrip over conformeren en gehoorzaamheid.” Volgens Haggard is een van de belangrijkste gevolgtrekkingen uit dit onderzoek dat leiders een grotere verantwoordelijkheid hebben als ze opdracht geven iets of iemand te beschadigen. Beetje vreemde conclusie, dunkt me. Zijn mensen die martelen of moorden op bevel dan minder ‘schuldig’ dan die dat doen uit eigen vrije wil?Bron: New Scientist