De Denisova-grot in het Altaigebergte (Siberië), naamgever van de Denisovanen.
Het is toch tamelijk verbazing-wekkend nieuws dat het hele DNA van een Neander-thaler zou zijn beschre-ven uit een teenbot dat zo’n 130 000 jaar oud is en is gevonden in de Denisova-grot in Siberië. Het bot komt uit een opgraving in Siberië. Het verbazingwekkende daar aan is dat DNA organisch materiaal is en organisch materiaal vergaat snel. Naar de plaatjes die ik van de vindplaats gezien heb gaat het niet echt om een ijzige omgeving (die zou de heelheid van het erfgoed nog enigszins aannemelijk hebben kunnen maken). Voor mij is het de grote vraag hoe die linkmiechels dat voor elkaar hebben gekregen. Volgens de The New York Times is de nauwkeurigheid van het afgelezen genoom gelijk aan die van een genoom dat gelezen is van een levend iemand. Eigenaardig.
Sarah Tishkoff, expert op het gebied van de menselijke evolutie aan de universiteit Pennsylvania en niet betrokken bij het onderzoek, is het met me eens: verbazingwekkend. “Twintig jaar geleden had ik gedacht dat dit niet mogelijk was.” Eerder deze maand werd al een klein deel van het erfgoed gelezen van een 400 000 jaar oud fossiel van een mensachtige dat in Spanje was gevonden.
Van Neanderthalers zijn vrij veel fossielen gevonden van zo’n 200 000 jaar geleden tot amper 30 000. Sommige van die fossielen bevatten nog flarden (?) DNA. In 1997 ontfutselden Svante Paabo van het Duitse Max Planck-instituut voor evolutionaire antropologie en medewerkers een stukje DNA aan een 40 000 jaar oude fossiel. In 2010 werd er meer DNA van Neanderthalers verzameld. Op basis daarvan beschreef Paabo hoe een volledig Neanderthalergenoom er uit zou (kunnen) zien.
Met betere methodes slaagden ze er in het DNA van een, volgens the Guardian, 80 000 jaar oud stuk bot uit een nieuwe vindplaats te reconstrueren (de grot Denisova in het Siberische Altai-gebergte). Tot hun verbazing ging het hier om een andere mensensoort dan de Neanderthaler of Homo Sapiens, die nog niet bekend was: de Denisovanen.
De jongste vondst uit de Denisovagrot was dus dat teenbot. Dat bleek verrassend veel genetisch materiaal te bevatten. Hoe dat mogelijk is, is mij onbekend. “We dachten dat het een teenbot van een Denisovaan was, maar het was duidelijk een Neanderthaler”, zegt Paabo. Daardoor is het beeld van het genoom van Neanderthalers nu nauwkeuriger dan van Denisovanen. Tussen haakjes: het teenbot was afkomstig van een vrouw en een product van inteelt (veel ouderlijk DNA was overeenkomstig).
Het genoom van de Neanderthaler laat zien dat er veel meer onderling geslachtelijk verkeer tussen de diverse mensensoorten moet zijn geweest dan tot nu toe bekend was. Het DNA van deze ‘oermens’ is ook vergeleken met die van de moderne mens om er achter te komen wat ons erfgoed evolutionair zo ‘succesvol’ zou kunnen hebben gemaakt. Uit die vergelijking komt een lijst aan mutaties voort sinds de Homo sapiens zich zo’n 600 000 jaar geleden evolutionair afsplitste van de Neanderthaler. Die lijst zou niet bijster lang zijn.
De onderscheidende genen hebben te maken met de vorm van de hersens en het lichaam. De onderzoekers proberen er achter te komen welke genetische veranderingen cruciaal zijn geweest voor het ‘overleven’ van de Homo sapiens, waar de Denisovanen en Neanderthalers zijn uitgestorven. “We geloven dat die genetische veranderingen de basis vormen voor belangwekkende verschillen tussen de moderne mens en de Neanderthalers”, zegt medeonderzoekster Janet Kelso. “Deze mutaties zijn specifiek voor de moderne mens. Zijn ze verantwoordelijk voor wat we nu zijn, voor de eigenschappen die we hebben, voor de verspreiding onze soort over de aardbol of het feit dat we vliegtuigen bouwen?”, vraagt onderzoeksleider Kay Prüfer zich af. “ik denk niet dat we ooit een vliegtuiggen zullen vinden, maar misschien vinden we iets dat verklaart waarom onze hersens beter werken. Als zoiets bestaat, vind je dat in de lijst.”
De vermoedelijke stamboom van de drie modernste mensensoorten (afb: NYT)
Door de genetische informatie van de drie mensensoorten te vergelijken kon Paabo de onderlinge relatie achterhalen. De Denisovanen en de Neanderthalers stammen van dezelfde gemeen-schappelijke voorouders die een paar honderdduizend jaar geleden moeten hebben geleefd. De moderne mens is een aparte tak. De moderne mens heeft, en dat is natuurlijk niet erg eigenaardig, stukjes DNA gemeen met de Neanderthalers en de Denisovanen. Daar leidt Paabo uit af dat, zoals al gezegd, er onderling moet zijn gepaard. 2% van het DNA van niet-Afrikanen is afkomstig van Neanderthalers. Denisovanen hadden een 0,5% van hun erfgoed te danken aan geslachtsverkeer met Neanderthalers.
Intrigerend is dat 3 tot 6% van het genoom van Denisovanen afkomstig is van een veel oudere mensachtige, waarschijnlijk de Homo erectus. Die soort ontstond zo’n 1,8 miljoen jaar geleden in Afrika en stierf zo’n 150 000 jaar geleden uit. Mogelijk is ook dat het hier om een tot nu toe onbekende mensachtige gaat.
Het feit dat mensen, Denisovanen en Neanderthalers maar zo weinig genetisch materiaal overeenkomstig hebben is eveneens verbazingwekkend, als je bedenkt dat ‘we’ van dezelfde voorouders afstammen. Overblijfselen daarvan in onze genen zouden tijdens de evolutie grotendeels zijn verdwenen. Tja, ik snap er steeds minder van.
Bronnen: the Guardian, the New York Times