Overstroming Londen in mei 2008 (foto: ITV Picture)
Wat is de beste evacuatiestrategie bij dreigende overstroming? Rampenplannen zetten vooral in op: preventief evacueren. Dat is niet altijd haalbaar of slim. Het is slimmer om ‘verticale evacuatie’ te gebruiken: naar een hogere verdieping of droge plek in het overstroomde gebied, zo meent promovendus Bas Kolen. “Nu kan het gebeuren dat we mensen de verkeerde kant op sturen.’ Als hulpmiddel heeft hij een bijsluiter voor rampenplannen ontwikkeld. Kolen promoveert woensdag 9 oktober aan de Radboud-universiteit Nijmegen.
In Nederland komt het niet vaak voor dat waterkeringen dreigen te bezwijken en dat evacuatie overwogen moet worden, maar de overheid en crisisdiensten bereiden zich er wel op voor en roepen burgers en bedrijven op zelfredzaam te zijn. “De voorbereiding is nu vooral gericht op preventieve evacuatie, mensen tijdig uit het overstromende gebied halen, maar alle plannen daarvoor gaan uit van best case scenario’s: dus dat je op tijd een besluit kunt nemen, dat alles werkt en dat iedereen doet wat er gezegd wordt. De werkelijkheid is vaak minder perfect en eenduidig’, stelt Kolen, in het dagelijks leven werkzaam als adviseur crisisbeheersing en waterveiligheid voor adviesbureau HKV Lijn in water. “De effectiviteit van rampenplannen wordt overschat. Want we houden nu nog geen rekening met onzekerheid.”
Het zou veel slimmer zijn om standaard te beginnen met verticale evacuatie in kantoortorens, scholen of ook de eigen woning. Hij berekende dat verticale evacuatie vaak veiliger is dan preventieve evacuatie. “Dat hangt af van verschillende factoren, maar grofweg komt het hierop neer: als er weinig tijd is, levert verticale evacuatie minder slachtoffers op. Preventieve evacuatie is een bonus die kan worden ingezet als de omstandigheden dat toelaten. Verticale evacuatie is ook sneller uitgevoerd dan preventieve evacuatie. Daardoor kun je het evacuatiebesluit langer uitstellen, zodat de onzekerheid kleiner is. Zodoende leidt het ook tot minder maatschappelijke en economische ontwrichting, zeker als de overstroming niet optreedt.”
Kolen vindt ook dat de organisatie moet worden aangepakt. Nu hebben allerlei overheidsinstellingen en -diensten hun eigen crisidienst. “‘Die zijn vooral bezig met vaak voorkomende rampen en niet met overstromingen. Ik laat in mijn onderzoek via een kosten-batenanalyse zien dat het efficiënter is om de voorbereiding en besluitvorming te centraliseren op nationaal niveau en om een expertgroep te vormen op dit onderwerp.”
Het volgend jaar gaan de normen voor waterkeringen op de schop. Hierbij wordt rekening gehouden met, onder meer, het risico op slachtoffers. De effectiviteit van evacuatie en het zelfredzaamheid van mensen speelt hierbij een grote rol. Kolen: “Als een andere of betere evacuatiestrategie tot aantoonbaar minder slachtoffers leidt kan dat gevolgen hebben voor de eisen die gesteld worden aan waterkeringen maar ook aan gebouwen als vluchtplekken.”