Mensen vormen wereldwijd een grote bedreiging van de biodiversiteit. Niet alleen neemt het aantal soorten af, ook de samenstelling van de soorten-gemeenschappen verandert. Dat blijkt nog maar eens uit een onderzoek van de universiteit van Zürich en Eawag. Dit is een van de grootste onderzoeken die ooit over dit onderwerp zijn uitgevoerd.
Biodiversiteit staat onder grote druk. Wereldwijd verdwijnen er steeds meer plant- en diersoorten. Hoofdschuldige: de mens. Er is echter nog geen duidelijk ​​antwoord op de vraag welke menselijke ingrepen in de natuur het meeste effect hebben en of de effecten overal ter wereld en bij alle groepen organismen voorkomen. Dit komt doordat de meeste oudere onderzoeken alleen bepaalde aspecten onderzochten. Ze keken naar veranderingen in de biodiversiteit in de loop van de tijd of beperkten zich tot één locatie of tot specifieke menselijke invloeden. Het is moeilijk om hieruit een generalisatie te maken van de effecten en de werkelijke invloed van de mens op de biodiversiteit vast te stellen.

Om deze onderzoekslacunes te dichten hebben onderzoekers van de universiteit van Zürich en het Europese waterinstituut Eawag nu een uitgebreide synthesestudie uitgevoerd. De onderzoekers verzamelden gegevens uit ongeveer 2100 onderzoeken waarin de biodiversiteit op bijna 50 000 door de mens aangetaste locaties werd vergeleken met hetzelfde aantal onaangetaste referentielocaties.
De onderzoeken bestrijken land-, zoetwater- en zeehabitats over de hele wereld bij alle groepen organismen: van microben en schimmels tot planten en ongewervelden, vissen, vogels en zoogdieren. “Het is een van de grootste syntheses die ooit zijn uitgevoerd over de effecten van mensen op de biodiversiteit, zegt Florian Altermatt, hoogleraar aquatische ecologie aan de UZH en hoofd van een onderzoeksgroep bij Eawag.

Verwoestend

De resultaten van het onderzoek zijn duidelijk en laten geen twijfel bestaan ​​over de verwoestende invloed die mensen wereldwijd hebben op de biodiversiteit. “We hebben de effecten van de vijf belangrijkste menselijke factoren op de biodiversiteit onderzocht: veranderingen in de leefomgeving, directe exploitatie zoals jagen of vissen, klimaatverandering, vervuiling en invasieve soorten”, aldus François Keck, postdoctoraal onderzoeker in de onderzoeksgroep van Altermatt en hoofdauteur van de studie. “Onze resultaten laten zien dat alle vijf factoren een sterke negatieve invloed hebben op de biodiversiteit; wereldwijd, in alle groepen organismen en alle ecosystemen.”

Gemiddeld lag het aantal soorten op de aangetaste locaties bijna een vijfde lager dan op de niet-aangetaste vergelijkingslocaties. Een bijzonder ernstig verlies aan soorten in alle biogeografische regio’s wordt aangetroffen bij gewervelde dieren zoals reptielen, amfibieën en zoogdieren. Hun populaties zijn doorgaans veel kleiner dan die van ongewervelden. Dit vergroot natuurlijk de kans op uitsterven.

De gevolgen reiken echter veel verder dan het verlies van soorten. Keck: “Het is niet alleen het aantal soorten dat afneemt. Door de menselijke druk verandert ook de samenstelling van de soortengemeenschappen.”
Naast het aantal soorten is de soortensamenstelling op een bepaalde locatie een tweede belangrijk aspect van biodiversiteit. In hooggebergten bijvoorbeeld worden gespecialiseerde planten bedreigd door de aardopwarming, doordat ze verdrongen worden door soorten van lager gelegen gebieden. Onder bepaalde omstandigheden kan het aantal soorten op een bepaalde locatie gelijk blijven, maar de biodiversiteit en de ecosysteemfuncties ervan toch worden aangetast als bijvoorbeeld een soort verdwijnt die met zijn wortels de bodem bijzonder goed beschermt tegen erosie.
De belangrijkste verschuivingen in soortengemeenschappen vinden plaats bij kleine microben en schimmels. “Dat zou kunnen komen doordat deze organismen een korte levenscyclus hebben en zich snel verspreiden, waardoor ze sneller reageren”, zegt ecoloog Keck.

Milieuvervuiling

Volgens het onderzoek hebben milieuvervuiling en veranderingen in de leefomgeving een bijzonder negatieve invloed op het aantal soorten en de samenstelling van de soortengemeenschappen. Dat is niet verwonderlijk, stelt Altermatt. Veranderingen in leefgebieden, bijvoorbeeld wanneer mensen een bos kappen of een weiland egaliseren, zijn vaak heel ingrijpend. Bij vervuiling, of dit nu onbedoeld gebeurt of opzettelijk door het sproeien van pesticiden, worden er nieuwe stoffen in de leefomgeving gebracht die de daar levende organismen vernietigen of verzwakken. Volgens Altermatt betekent dat niet dat klimaatverandering relatief minder problematisch is voor de biodiversiteit. “Het volledige effect ervan is echter waarschijnlijk nog niet zichtbaar.”

Meer van hetzelfde

Als derde belangrijk aspect van biodiversiteit onderzocht het onderzoeksteam de homogeniteit; hoe vergelijkbaar zijn soortengemeenschappen op verschillende locaties. Grootschalige, intensieve landbouw zorgt er bijvoorbeeld voor dat landschappen – en de daarin voorkomende soortengemeenschappen – homogener worden, dat wil zeggen meer van hetzelfde.
Op dit vlak waren de effecten inconsistent: in sommige studies werd een zeer sterke convergentie gevonden, in andere studies werden de soortengemeenschappen zelfs diverser; vooral op lokaal niveau.

Onderzoekers betwijfelen echter of dat een goed teken is. Zij vermoeden dat de toenemende verschillen ook een tijdelijk effect kunnen zijn in ernstig gedegradeerde leefgebieden. “De menselijke invloed die we aantreffen is soms zo sterk dat we zelfs tekenen kunnen zien die kunnen wijzen op een volledige ineenstorting van soortengemeenschappen”, zegt Altermatt.

Volgens de auteurs toont het onderzoek enerzijds aan dat veranderingen in biodiversiteit niet uitsluitend gebaseerd moeten zijn op veranderingen in het aantal soorten. Aan de andere kant zijn de resultaten een alarmsignaal vanwege hun duidelijkheid en wereldwijde geldigheid. “Onze resultaten geven duidelijke aan welke menselijke invloeden de biodiversiteit beïnvloeden en in welke mate”, aldus Keck. “Dit laat ook zien welke doelen we moeten stellen als we deze ontwikkelingen willen omkeren.”

Bron: idw-online.de