Wim Kok: …badeendjeseconomie…

Om een (voor de mens) gevaarlijke verandering van het klimaat te voorkomen zullen er heel wat zaken radicaal veranderd moeten worden. Een belangrijk punt hierbij is hoe we gewend zijn naar de ‘economie’ te kijken. Je zou kunnen stellen dat de ‘economie’ alles is wat nodig is om de mensheid in stand houdt, maar wordt ‘economie’ meer gezien als een verzameling activiteiten om geld te verdienen. Daarbij ontbreekt de notie dat we rekening zouden moeten houden met de ‘draagkracht’ van de aarde.

Met die draagkracht heeft de mens zich de laatste 150 jaar nauwelijks beziggehouden. Ergens in de jaren 60/70 zijn we gaan inzien dat de ‘economie’, althans zoals dat begrip tot nu toe wordt opgevat, ernstige schade aan onze omgeving (milieu) veroorzaakt. Dat wordt eigenlijk als lastig gezien, maar gaandeweg kwamen er toch steeds meer regels en wetten die onze omgeving beter zouden moeten beschermen tegen de negatieve aspecten van wat we als ‘economie’ beschouwen. Opmerkelijk is dat die milieuactiviteiten dan ook weer optellen bij prestatie van wat we ‘economie’ noemen, maar dat is natuurlijk grote flauwekul. Het opruimen van de rotzooi die onze ‘economie’ veroorzaakt zou in mindering moeten worden gebracht op die prestatie, is al veel vaker beweerd.

Ooit heeft de roemruchte ‘vader des vaderlands’ Wim Kok beweerd dat honderden miljoenen investeren in de uitbreiding van Schiphol ‘goed is voor de ‘economie’. Je kunt met evenveel recht beweren dat het produceren van honderden miljoenen blauwe badeendjes ook goed is voor die ‘economie’. Wat er bij de armoedige opvatting van dat begrip ontbreekt is dat bij alle activiteit, of we dat nu ‘economie’ noemen of niet, moeten kijken wat het effect daarvan is op onze omgeving. Overschrijden we daarmee niet de draagkracht van de aarde? Verspillen we daarmee geen eindige grondstoffen? Putten we de aarde niet uit?

Een belangrijk probleem bij het voorkomen van een klimaatontwrichting is de manier waarop we de maatschappij hebben ingericht. Een groot deel van de economische activiteit in de wereld wordt gestuurd door het kapitalistische systeem dat streeft naar winstmaximalisatie, zelfs in het communistische (nou ja) China. Daarin wordt nauwelijks rekening gehouden met schade aan onze omgeving of aan zoiets ‘zachts’ als de draagkracht van de aarde. Een echt communistisch (of misschien zou ik moeten zeggen gemeenschaps-) systeem zou voor de hand liggen, maar ik moet bekennen dat de experimenten die daarmee gedaan zijn niet echt succesvol zijn geweest.

Essentieel

De coronacrisis heeft (in ieder geval mij) veel geleerd. Opeens blijken we in staat om radicale maatregelen te nemen om een onooglijk organisme te bestrijden. Ineens was er sprake van ‘essentiële’ bedrijven die tijdens de opsluiting open mochten blijven (ik heb het dan niet over de keuze van wat essentieel is). Dat houdt in dat de rest niet essentieel is, of althans een stuk minder. Dat inzicht is winst.

Dat lijkt me een goed uitgangspunt. Nu dreigt alles weer te vervallen in het oude normaal, het normaal dat ons niet alleen de coronacrisis heeft bezorgd (met dank aan de luchtvaart), maar ook de klimaatontwrichting. Het zou toch duidelijk moeten zijn dat we dingen radicaal moeten veranderen om zo’n ontwrichting te voorkomen. We leven al vele jaren op veel te grote voet. Er wordt al jaren bijgehouden wanneer we in een jaar de draagkracht van de aarde overschrijden: de uitputtingsdag. Die dag komt steeds dichter bij het begin van het jaar te liggen en zo kunnen we niet doorgaan, al was het vorig jaar dankzij de coronacrisis daarop een uitzondering. Een onderneming was allang failliet geweest met zo’n handelwijze.

Het aardige van die klimaatmaatregelen is dat dat we daar zelf ook een grote bijdrage aan kunnen leveren door onze manier van leven aan te passen. Wat we eten, hoe we bewegen en hoe we ons geld besteden heeft gevolgen voor onze persoonlijke broeikasgasuitstoot. Natuurlijk zullen we de manier we energie opwekken moeten verduurzamen, maar minder vlees eten (liever geen) en minder autorijden of de auto de deur uit doen helpt al een hele grote slok op de borrel en daarbij zitten we zelf aan het stuur.

Het lijkt er op of politici en andere volken het idee hebben dat we met wat technische aanpassingen onze goeie leven kunnen voortzetten, maar dat is een ernstige vorm van zelfbedrog. Wij, de mensen in de rijke landen, zullen stevig moeten minderen. Wij in die rijke landen hebben voor de problemen gezorgd. We zullen een andere ‘economie’ moeten opbouwen die niet wordt gedreven door winstmaximalisatie maar koerst op instandhouding van de soort mens zonder dat daarvan de omgeving (onze woonplaneet) de dupe wordt (tot onze eigen schade).

Ik heb geen blauwdruk voor zo’n draagkrachteconomie maar over dat soort zaken zullen we het snel met elkaar eens moeten worden. Eerst en vooral moeten we snel af van de heersende ideeën over wat ‘economie’ is, want die ideeën zitten ons behoorlijk in de weg bij het tegengaan van de klimaatontwrichting.