Er is veel duister over de het Amazonegebied. Tot voor kort vroeg iedereen zich af waar die grote hoeveelheden methaan vandaan kwamen die satellieten registreerden, maar op de grond niet werden gemeten.  We praten over 20 miljoen ton. Die zou van bomen afkomstig zijn, zo ontdekte de Britse onderzoekster Sunitha Pangala van de universiteit van Lancaster al in 2014, maar geen tijdschrift was geïnteresseerd. Daarmee vormen overigens niet meteen een bron voor aardopwarming…
Pangala mat tijdens een expeditie naar het Amazonegebied de methaanuitstoot van duizenden bomen en andere planten. Vooral in de drassige delen van het Amazonegebied produceren bomen methaan. Zo ontdekte ze een tot dan toe genegeerde belangrijkste bron van het in belang tweede broeikasgas methaan. Nu lijkt het er op dat alle rond driebiljoen bomen op aarde methaan uitstoten, in ieder geval zo nu en dan. Dat betekent niet dat bomen daarmee waardeloos zijn geworden als opslagplaats voor broeikasgassen, want de kooldioxide die planten nodig hebben voor hun groei maakt die uitstoot van methaan meer dan goed (rekening houdend met het grotere broeikaseffect van methaan).
Het vreemde is dat dat al vrij lang bekend is. Bosbouwkundigen vermaakten hun studenten al lang met het aansteken van gas dat uit een gat in de bast komt. Dat zou voor het eerst ontdekt zijn in 1907 door Francis Bushong van de universiteit van Kansas, maar waarschijnlijker is dat dat ver daarvoor ook al bekend was. Bushong toonde aan dat dat gas dat uit die gaten stroomde voor 60% methaan was. Pas een jaar of tien geleden zijn onderzoekers gaan kijken of dat ook gebeurde bij bomen in bossen.
Eigenlijk wilden de onderzoekers er niet aan omdat daardoor bomen minder profijtelijk werden als broeikasgasvangers dan tot nu tot dan toe gedacht, als de spreekwoordelijke struisvogels die hun kop in het zand steken. In 1981 had president Ronald Reagan
na ontdekking dat bomen vluchtige gassen uitstoten al beweerd dat bomen meer vervuiling veroorzaken dan auto’s (dat klinkt heel vertrouwd in deze in tijden van een Amerikaanse president die er ook een handje van heeft de waarheid naar zijn begripsvermogen te verbuigen). Uit sommige onderzoeken kwam naar voren dat bomen echter ook methaan opnemen. Misschien doen ze wel beide…

Poe, poe

Een van de eersten die dat dacht was Vincent Gauci van de Britse Open universiteit (zoals ook Pangala tot voor kort). “Daar werd destijds veel over gepoepoed.” Toen Pangala haar metingen deed was de reactie in de onderzoekswereld niet veel anders. Ze begon haar meetserie in de moerassen van Borneo. Daar bleek haar dat bomen de methaanuitstoot verzevenvoudigden. “Het heeft me 18 maanden gekost om dat gepubliceerd te krijgen. Verschillende tijdschriften weigerden: geen belangstelling.”
Daar hield het niet op. In 2017 publiceerde Pangala haar meetresultaten in het Amazonegebied op dertien verschillende locaties. “We vonden dat alle bomen veel methaan uitademen. In de delen die deels van het jaar onderlopen worden bomen grote schoorstenen die methaan uitwasemen.” De uitstoot van afzonderlijke bomen was 200 keer hoger dan ooit eerder elders gemeten.
Dat komt dan op een uitstoot van een paar kilo methaan per hectare per dag, omgerekend is dat 40 miljoen tot per jaar voor het hele Amazonegebied. De bomen ademden net zo veel methaan uit als de toendra’s die grote hoeveelheden broeikasgassen bevatten die vrijkomen als de eeuwige vorst niet langer meer eeuwig is.

De metingen ‘van onderop’ van Pangala werden bevestigd door metingen met vliegtuigen van het Amerikaanse oceanografische en atmosferische instituut NOAA. Er was niet langer omheen te kijken. Bovendien vormden de resultaten van Pangala een verklaring voor een ‘methaangat’ dat in 2005 was ontdekt door de NASA-hydroloog Christian Frankenberg. Satellieten maten twee keer zo veel methaan als kon worden verklaard door metingen op de aardbodem. Met Pangala’s verhaal is dat gat er niet meer.

Na waterdamp en kooldioxide is methaan het in effect belangrijkste broeikasgas. Methaan is een veel heftiger broeikasgas dan CO₂, maar daarvan slingert de mensheid veel meer in de atmosfeer. Menselijke activiteiten zorgen vaak ook voor een vergroting van de uitstoot. We hoeven maar te denken aan afvalbergen, kolenmijnen, rijstvelden, de veeteelt en lekkages van gaspijpen. Mede daardoor is de concentratie van methaan in de atmosfeer gestegen met rond 250%.
Methaan zou verantwoordelijk zijn voor eenvijfde van het broeikaseffect. Je zou het vrijkomen van methaan uit ontdooiende toendra’s ook op het conto van de mensheid kunnen schrijven (want verantwoordelijk voor een groot deel van de aardopwarming). Daar komt dan nog het methaan uit natuurlijk bronnen bij.
Dat wil niet zeggen dat we bomen moeten kappen om de planeet af te koelen, maar die uitstoot valt niet te ontkennen. Pangala: “Bomen in draslanden produceren jaarlijks 50 tot 65 miljoen ton methaan. Dat is eenderde van de uitstoot van alle natuurlijke draslanden. Daarvan wisten tot voor kort niks.”

Niet verwaarloosbaar

De meeste methaan komt van tropische bossen, maar, vooral in de subtropische gebieden is de methaanuitstoot van bomen niet verwaarloosbaar. Dat draslanden methaan produceren (moerasgas) is natuurlijk al lang bekend, maar hoe zit het met bomen? Van tropische bossen zijn nu cijfers, maar hoe zit het elders? En waarom doen bomen dat?
Sommige wetenschappers denken dat bomen wat de methaanuitstoot betreft louter doorgeefluiken zijn voor micro-organismen in de (vochtige) bodem, maar het lijkt er op dat bomen meer zijn dan gasgeleiders. Pangala: “In vochtige gebieden zit er veel koolstof in de wortels.” Gauci: “Bomen zijn bioreactoren. Zonder bomen zou de methaanvorming in draslanden wel eens veel minder groot kunnen zijn.”
Hoe het allemaal precies zit is nog verre van duidelijk. Wel duidelijk is dat bossen tot voor kort vooral werden gezien als plaatsen waar koolstof wordt vastgelegd, maar de werkelijk blijkt (altijd weer) iets ingewikkelder. Bomen nemen ook methaan op.
Er wordt nu onderzoek gedaan naar welke bomen de beste balans hebben. Pangala is inmiddels met haar zoon in Mexico om metingen te verrichten in mangrovebossen bij Yucathan. Pangala: “Het is er nat en er zijn bomen. Daar komt zeker methaan vrij. De vraag is alleen hoeveel.”

Bron: Wired