De bemonsterde rivieren en beken en de aantallen gevonden verbindingen (afb: Saskia Finckh et. al/Environment International)
Onderzoekers van het Helmholtzinstituut UFZ in Duitsland hebben 450 monsters genomen van 22 Europese rivieren en beken. Na analyse bleek dat die soms hoge concentraties aan stoffen bevatten die daar niet horen, tot in een monster met wel 241 chemische verbindingen van de 610 onderzochte stoffen. Dat zou vooral voor ongewervelde dieren een probleem kunnen zijn, stellen ze. De kennis over de schadelijkheid van die stoffen, vooral in combinatie, laat veel te wensen over.
Bestrijdingsmiddelen, stoffen die de industrie gebruikt, medicijnen en meer van die troep kun je overal in het oppervlaktewater vinden. De onderzoekers hebben de monsters geanalyseerd op 610 verbindingen die voor problemen kunnen zorgen in bekende Europese rivieren zoals Elbe, Donau, Rijn en de Ebro naast kleinere waterlopen in Duitsland. Ze vonden 504 van de 610 verbindingen in die rivieren en waterlopen: 229 bestrijdingsmiddelen, 175 medicijnen en industriele chemicaliën zoals zepen, additieven voor kunststoffen en rubbers, perpolyfluoralkylstoffen (PFAS) en corrosieremmers of afbraakproducten daarvan. In 40% van de monsters vonden ze tot 50 van dergelijke stoffen, in 41% 51 tot 100, in 4% zelfs meer dan 200. Het vuilste monster qua aantal aangetroffen stoffen kwam uit de Donau: 241.
Het vaakst troffen ze N-acetyl-aminiantpyrine aan. Dat is een afbraakproduct van pijnstiller metamizol. Van wat die stof in de natuur teweegbrengt is weinig of niets bekend.
Van een andere veel aangetroffen verbinding – carbamazepine, een middel tegen epilepsie – is meer bekend. Die stof zou moeilijk afbreken en invloed hebben op de voortplanting van ongewervelde dieren. Dan hebben we het over kwallen, wormen en dergelijke. De stof zou ook invloed hebben op de groei van vissen. De verbinding zou op een EU-lijst staan van 23 stoffen die uit het water verwijderd moeten worden.
Ook van insectenbestrijders diazinon en fipronil, die kennelijk vaak worden gebruikt als vlooienbestrijders, is bekend dat ze schadelijk zijn voor ongewervelden. Van meer dan 70 chemicaliën die in de monsters werden aangetroffen waren de concentraties hoog genoeg om schadelijke effecten te hebben op ongewervelden.
Scheikundige voetafdruk
Veel van de stoffen zijn op zich al schadelijk, maar vaak worden die gevonden naast andere schadelijke stoffen. “Van wat die stoffen in combinatie doen is nog veel te weinig bekend”, zegt Eric Carmona. In dit verband hanteren de onderzoekers de term ‘scheikundige voetafdruk’, een maat voor de schadelijkheid van combinaties van stoffen.
Elk organisme heeft zijn eigen grenswaarde. In 74% van de onderzochte monsters werden grenswaarden overschreden. Het meeste schade zullen de kreeftachtigen ondervinden, stellen de onderzoekers. In 15% van de bemonsterde locaties is het risico ernstig. Daar is hun overlevingskans gering, schrijven ze.
Ondanks verbeteringen komen er in het oppervlaktewater in Europa nog te veel stoffen voor die daar niet horen en die gevaar voor het waterleven zijn, vooral in combinatie. Europa zou, vinden de onderzoekers, zorgvuldiger met zijn rivieren moeten omgaan en de EU zou duidelijk meer stoffen in zijn waterrichtlijn moeten opnemen.
Ook zal er op dit terrein meer onderzoek moeten worden gedaan. Carmona: “Vaak is volslagen duister welke effecten chemicaliën in welke concentratie hebben.” In zulke gevallen wordt gebruik gemaakt van waarden die uit rekenmodellen komen, maar die kunnen zeer onnauwkeurig (en dus onbetrouwbaar) zijn.
Bron: idw-online.de