De seizoensgebonden activiteit van genen in beeld gebracht (afb: Nature Communications)

Er vallen in de winter meer doden en mensen zijn ’s winters vaker ziek dan ’s zomers. Dat werd altijd geweten aan de weersomstandigheden en de aangepaste leefgewoontes in het koude seizoen, maar onderzoekers van, onder meer, de universiteit van Cambridge (Eng) zouden hebben ontdekt dat ons eigen afweersysteem seizoensgebonden pieken en dalen heeft. Het werkt harder in de winter en ‘ontspant’ zich in de zomer. Dat zou betekenen dat je ’s winters beter beschermd bent tegen infectieziektes zoals de griep, maar vergroot ook de kans op ontstekingen, waardoor de drempel voor het krijgen van een hartaanval, beroerte of suikerziekte lager wordt. Zelfs neurologische aandoeningen zoals multiple sclerose en schizofrenie komen dan vaker voor. Het zou betekenen dat artsen bij voorschrijven rekening moeten houden met het seizoen. Het blijkt dat aan die seizoensveranderingen zo’n kwart van onze genen meedoet.

Het is al lang bekend dat de winter een piek aan ziektegevallen oplevert. In Engeland en Wales vallen er in de winter jaarlijks  20 000 doden meer door hartziektes dan ’s zomers. Tussen november en februari worden de meeste diagnoses voor suikerziekte gesteld. In het huidige onderzoek analyseerden wetenschappers bloedmonsters van meer dan 16 000 proefpersonen in Groot-Brittannië, Amerika, IJsland, Australië en Gambia. Uit die analyse kwam naar voren dat duizenden genen seizoensgebonden functioneren, waarbij de onderzoekers tegengestelde effecten constateerden op noordelijk en zuidelijk halfrond. Ruim 5100 van de ongeveer 23 000 zijn betrokken bij die seizoensgebonden veranderingen. Die veranderingen hadden, onder veel meer, gevolgen voor de samenstelling van het bloed en van het vetweefsel. Ook de vitamine D-‘huishouding’ verandert er door. Een gen, ARNTL, dat actiever is in de zomer, wordt geassocieerd met het onderdrukken van ontstekingen. Veel andere genen die verbonden zijn aan het afweersysteem volgden een soortgelijke ‘koers’.

In het verleden zal die seizoensgebondenheid van het afweersysteem een evolutionair voordeel zijn geweest in de wintermaanden, als de sterfgevallen veel met kou en verhongering te maken hadden. In dergelijke omstandigheden geeft zelfs een kleine verhoging van de activiteit van het afweersysteem een verhoogde kans om te overleven. De afweerreacties hebben echter ook een keerzijde. Zij kunnen leiden tot autoimmuunprocessen, waarbij het eigen weefsel wordt aangevallen, waardoor er meer hartaanvallen of beroertes ontstaan. Recente studies hebben een verband aangetoond tussen ontstekingsbestrijders en geestelijke gezondheid. Dan hebben we het over schizofrenie, maar ook over zware depressies en de ziekte van Alzheimer.
In de huidige tijd is dat opgefokte afweersysteem in de winter niet echt meer een voordeel, denken de onderzoekers. Ontstekingsremmers zouden kunnen helpen deze ziektes in de winter effectiever te bestrijden, maar de vraag is dan: moeten wij allen slikken? Je weet tenslotte niet wie het grootste risico loopt als het afweersysteem er in de winter een tandje bij zet (toch?). In Gambia had het afweersysteem zich kennelijk ingesteld op het natte seizoen (juni tot oktober). Dan zijn infectieziektes als malaria op hun sterkst. “We weten dat mensen zich aanpassen aan de omstandigheden”, zegt onderzoeker Chris Wallace. “Uit ons onderzoek lijkt naar voren te komen dat het afweersysteem zich aanpast aan de verschillen tussen de seizoenen, die groter zijn in de verder van de evenaar af gelegen gebieden dan in gebieden rond de evenaar.”
Het is onduidelijk waardoor het afweersysteem zijn activiteit aanpast aan het seizoen. De onderzoekers suggereren dat dat afhankelijk zou kunnen zijn van het daglicht of van de omgevingstemperatuur.

Bronnen: the Guardian, der Spiegel