Prijswinnaar Ben Feringa
Ben Feringa, hoogleraar organische chemie aan de Rijksuniversiteit Groningen, heeft deze week uit handen van Koningin Mathilde van België de Solvayprijs gewonnen. De prijs, waaraan een geldbedrag van € 300.000 is verbonden, is toegekend voor zijn baanbrekende onderzoek op het gebied van moleculaire motoren. “Ik ben hier heel blij mee”, zegt Feringa. “De prijs is bedoeld voor een persoon die een fundamentele bijdrage heeft geleverd aan de chemie. Als ze dat van je zeggen is dat natuurlijk zeer eervol, maar het is ook een grote erkenning voor mijn team en de vele tientallen vaak jonge onderzoekers die al die jaren in mijn laboratorium hebben gewerkt.”
De prijs is toegekend door een jury onder zoorzitterschap van Håkan Wennerström, voormalig voorzitter van het Zweedse Nobelcomité voor scheikunde. De kandidaten werden aangedragen door onderzoekers en wetenschappelijke verenigingen. Moleculaire motoren, ook wel molmotors of nanorobots genoemd, zijn verbindingen die in staat zijn tot het uitoefenen van krachten om zich, bijvoorbeeld, voort te bewegen. Dergelijke verbindingen doen ook dienst in de natuur/cel. In 1999 publiceerde Feringa over de eerste, door licht aangedreven moleculaire motor die een volledige rotatie kon volbrengen. Daarna volgden nog een vijftigtal nieuwe motoren en in 2011 stond zijn ‘moleculaire auto’, bestaand uit vier motormoleculen, op de omslag van Nature. In deze video geeft hij uitleg over deze nanoauto.
De hoogleraar werkt ook aan verschillende toepassingen, zoals een moleculaire schakelaar die gebaseerd is op een motormolecuul waarmee een antibioticum al of niet kan worden toegediend. Daarnaast maakte zijn onderzoeksgroep ‘moleculaire molens’, die vast staan op een oppervlak; een nanomolenpark dat roteert als er licht op valt. “Er zijn inmiddels allerlei groepen bezig met moleculaire schakelaars en motoren”, vertelt de onderzoeker. Naast moleculaire motoren werkt hij ook aan katalysatoren, die er voor zorgen dat chemische reacties op een milieuvriendelijker manier kunnen plaatsvinden.
Het is de tweede keer dat de Solvayprijs voor de toekomst van de chemie wordt toegekend. Het Belgische chemiebedrijf Solvay stelde de prijs in 2013 in bij gelegenheid van het 150-jarig bestaan. Oprichter Ernest Solvay was zeer geïnteresseerd in de ontwikkeling van de wetenschap en was aanstichter van congressen en bijeenkomsten waar niet de geringste geleerden aan deelnamen zoals Albert Einstein en Niels Bohr. Die conferenties vinden nog steeds plaats. De eerste keer ging de prijs naar Peter Schultz, hoogleraar bij het Scripps-instituut in Californië voor onderzoek op het snijvlak van biologie en scheikunde. Schultz doet onderzoek aan kunstmatige nucleotiden die coderen voor niet-natuurlijke aminozuren waarmee synthetische eiwitten zijn te bouwen.S