Onze hersens gebruiken niet omgrensd ‘spraakcentrum’. Het lijkt er op dat verschillende delen van onze hersens betrokken zijn bij het horen en verwerken van woorden, afhankelijk van de betekenis. Amerikaanse onderzoekers hebben een soort atlas van betekenisnetwerken gemaakt. Woorden met een, vooral, sociale betekenis zouden op andere plaatsen verwerkt worden dan kleuren, plaatsaanduidingen of getallen.

Volgens de gangbare theorie verwerkt ons brein taal in twee centra, het Broca– en Wernicke-centrum, die bij de meeste mensen in de linkerhersenhelft huizen. Als we gesproken taal willen verstaan, hebben we ook met het gehoorcentrum te maken. Met behulp van fijnere kernmagnetische-resonantieapparatuur hebben onderzoekers echter aangetoond dat spraakverwerking in de hersens veel grotere delen van de hersens aan het werk zet, die met elkaar verbonden zijn. Ze registreerden de hersensactiviteiten door de bloedstromen te meten met zogeheten functionele kernspintomografie. “Die gebieden, die samen het semantische systeem uitmaken, reageren sterker op woorden dan op niet-woorden, sterker op betekenisrijke opgaven dan op betekenisloze geluiden, sterker op natuurlijke taal dan op door elkaar gehusselde taalbrokken”, zegt onderzoeker Alexander Huth Californië in Berkeley. Hoe het werk binnen dat netwerk wordt verdeeld was nog niet erg bekend.
Neurowetenschapper Huth en zijn collega’s hebben geprobeerd die ‘arbeidsverdeling’ in kaart te brengen. Zeven proefpersonen kregen twee uur lang een radioprogramma te horen met verhaaltjes. Daarin kwamen woorden voor die uit verschillende betekenisdomeinen stammen zoals het sociale domein (bijvoorbeeld moeder of vriend) en andere die, bijvoorbeeld, met kleuren, emoties of plaatsaanduidingen te maken hebben. Tijdens het luisteren werden de bloedstroompjes in de hersens van de proefpersonen gemeten met behulp van zogeheten functionele kernspintomografie(een mri-achtige techniek). Uit die opnames valt op te maken welke hersengebieden wanneer actief worden bij een bepaald begrip. De onderzoekers deelden zo’n 10 000 woorden uit de radioteksten in twaalf betekenisgroepen op. Met behulp van de computer stelden ze vervolgens vast waar en hoe die twaalf categorieën de hersens aan het werk zetten.

130 actieve gebieden

Het bleek dat zo’n 130 gebieden in de hersens betrokken zijn bij het verwerken van woorden, vrijwel gelijkmatig verdeeld over de hele hersens. De twee zogenaamde spraakcentra in de linkerhersenhelft hadden daarin geen hoofdrol. Huth: “Dat is verbazingwekkend. Deze symmetrie schijnt de resultaten van onderzoek bij mensen met hersenbeschadigingen te weerspreken.” De onderzoekers hebben daar nog geen verklaring voor. Dit soort tests worden meestal gedaan met enkele woorden of korte zinnetjes en niet met hele verhalen. Het kan zijn dat daarbij de rechterhelft actief wordt.

Het onderzoek laat ook zien dat de woorden door verschillende mensen min of meer op de zelfde wijze worden verwerkt, waarbij woorden in een sociale context aan de zijkant van de hersens (wandbeenkwabben) worden behandeld, woorden die met zien te maken hebben voornamelijk in de visuele cortex (maar niet alleen). Woorden die door de samenhang een andere betekenis krijgen worden ook elders verwerkt. Hoe het komt dat die semantische netwerken op elkaar lijken is onduidelijk. De onderzoekers denken dat de architectuur van de hersens de organisatie van de netwerken beïnvloed. Het is ook niet uitgesloten dat die overeenkomst komt doordat de levenservaringen van de proefpersonen grote overeenkomsten vertonen. Allen kwamen uit westelijke industrielanden. Om daar achter te komen zullen meer proefpersonen moeten worden onderzocht.

Bron: bdw