Erfelijkheid, celdeling of omgeving kunnen oorzaak kanker zijn. Celdeling (‘random’) zou de belangrijkste factor zijn. Vreemd is dan dat die ‘botte pech’ bij de hersens zo hoog scoort, waar cellen nauwelijks delen. Darmkanker (CR) komt wel vaker voor dan hersenkanker. Erfelijkheid zou maar een heel bescheiden rol spelen. (afb: Science)

Kanker is (vooral) een kwestie van botte pech. Nee, kanker is vermijdbaar. De strijd lijkt nog niet gestreden, want nu komen de botte-pech-onderzoekers op basis van een uitgebreidere analyse van onderzoeksgegevens weer tot de conclusie dat kanker vooral een gevolg is van pech. Celdelingsfouten zouden verantwoordelijk zijn voor tweederde van de kankermutaties, meer dan omgeving & leefstijl of erfelijkheid.

Volgens de onderzoekers van de Amerikaanse Johns Hopkinsuniversiteit zijn de fouten die ontstaan bij het delen van stamcellen verantwoordelijk voor tweederde van de mutaties in kankercellen. Bij alle kankertypen spelen omgeving en leefstijl, zoals roken en zwaarlijvigheid, een veel bescheidener rol: 29%. 5% van de mutaties heeft een erfelijke achtergrond stellen de onderzoekers.
De uitkomst van hun analyse weerspreekt de oude wijsheid dat kanker een product is van erfelijkheid en omgeving (inclusief leefstijl). “Er is een derde oorzaak voor de mutaties en dat is de belangijkste”, zegt kankergeneticus Bert Vogelstein, een van de drie auteurs van het artikel in Science.
Die door deling veroorzaakte mutaties stapelen zich op in de loop der tijden. Daarom zie je kanker ook vaker bij oudere mensen. De wetenschap dat de vijand in je zit maakt het des te noodzakelijker dat je er vroeg bij moet zijn, vindt de oncoloog. Hij was het die in 2015 samen met Cristian Tomasetti stelde dat die delingsfouten er de oorzaak van zijn dat sommige organen vaker door kanker worden aangedaan dan andere. Zo worden stamcellen in de darmen constant vernieuwd. Daardoor komt darmkanker ook veel vaker voor dan hersenkanker, waar celdeling ongewoon is.
Destijds zorgde hun verhaal over botte pech voor opschudding onder kankerdeskundigen. Ze hadden niet naar borst- en prostaatkanker gekeken. Dat zou de resultaten wel eens kunnen laten kantelen. Ook zou de onderzoekers moeten kijken naar de onderzoeksgegevens buiten de VS.

69 landen

In de nieuwe analyse bekeken Vogelstein, Tomasetti en hun Hopkins-collega en statistica Lu Li de cijfers van zeventien kankers in 69 landen. Weer zagen ze een hechte relatie tussen kanker en celdeling.
Kanker ontstaat vaak pas nadat er veel mutaties zijn opgetreden. Sommige mensen hebben veel met kanker geassocieerde mutaties maar krijgen geen kanker totdat iets de bekende druppel wordt.
Sommige tumoren zijn louter het gevolg van celdelingsmissers. Die kankers kun je niet vermijden. Andere woekeringen kunnen het resultaat zijn van een combinatie van erfelijkheid, omgeving en delingsmissers. Longkanker en andere tumorsoorten zijn sterk verbonden met omgevingsfactoren. De kans om die te krijgen verklein je door de kankerverwekkende stoffen te mijden, zelfs als de meeste mutaties worden veroorzaakt door misdelingen, stelt Tomasetti.

Niet verbazingwekkend

“Ze betreden een nieuw terrein”, zegt Giovanni Parmigiani, een biostatisticus van de Harvard-universiteit. Volgens hem zijn de drie onderzoekers de eerste die echt werk gemaakt van de schatting van de bijdrage van omgeving, erfelijkheid en kopieerfouten in het DNA aan het ontstaan van kanker(mutaties). “Misschien worden de schattingen beter, maar ik denkt dat dit een heel sterk beginpunt is.”
Biofysicus Bartlomeij Waclaw van de universiteit van Edinburgh (Schotland) verbaast zich niet over het verband. “Wat verbazingwekkend is is dat dat verband niet sterker is.” Toch blijken sommige weefsels met eenzelfde deelfrequentie niet even vaak door kanker getroffen te worden, betoogt hij samen met Martin Nowak van de Harvard-universiteit in hetzelfde nummer van Science. Dat wijst er op dat sommige organen beter zijn in het weren van kanker dan andere. Als je erachter komt hoe dat werkt zou je kanker elders kunnen voorkomen, denkt Waclaw.

Niet iedereen is nu overtuigd. “Ze veronderstellen dat als in weefsels waarin veel stamcellen omgaan er ook meer kanker voorkomt, de een het gevolg van het ander is”, zegt kankeronderzoekster Anne McTiernan van het Fred Hutchinson-kankerinstituut in Seattle. “In het nieuwe artikel hebben ze ook gegevens van andere landen toegevoegd, maar hebben ze zich niet los kunnen maken van hun vooroordelen.” Zo zou het drietal gebruik hebben gemaakt van Britse cijfers dan 42% van de kankergevallen vermijdbaar zou zijn. Ze vraagt zich af hoe betrouwbaar dat cijfer is. “In werkelijkheid is het erg moeilijk de omgevingsfactoren te meten die van invloed zijn. Misschien is dat getal wel veel te laag.”

Sommigen vrezen dat dat grote getal voor onvermijdelijkheid allerlei mensen zal ontmoedigen om hun best te doen gezond te leven, maar Tomasetti en Vogelstein houden vol dat hun bevindingen overeenkomen met de aanbevelingen voor kankerpreventie zoals niet roken, niet op de zonnebank gaan liggen, zwaarlijvigheid vermijden enz. Die omgevingsinvloeden kunnen net die druppel zijn die de balans doen doorslaan naar de kant van kanker. Dus beter is het om niet te roken, niet te veel in de (kunst)zon te gaan liggen en om gezond te leven. Dat blijft overeind, vinden ze.

Bron: Science