Philip Zimbardo. (afb: WikiMedia Commons)

Ik denk dat iedereen die een beetje opleiding heeft genoten het verhaal wel kent van de studenten die gevangenisje moesten spelen. Binnen een week moest de proef afgebroken worden omdat de ‘bewakers’ zich ernstig misdroegen tegenover de ‘gevangenen’. Ieder mens is tot ernstige misdaden in staat, als de omstandigheden er naar zijn, maar volgens sociaal wetenschapperThibault le Texier deugde er niets van dat onderzoek. Zijn mensen als het er op aan komt niet allen beesten, dan? Mogelijk, maar dat moet eerst nog maar eens bewezen worden.
Het was een van de sterke verhalen uit de psychologie, maar nu zou zijn gebleken dat het een broodje-aap is. De proef werd in 1971 gedaan door de toen nog jonge hoogleraar Philip Zimbardo van de Stanforduniversiteit. Dat experiment zou moeten aantonen dat onder omstandigheden als in een gevangenisregime iedereen beul kan worden.
Is dat echt zo? Het is duidelijk dat mensen zich, zeker in groepen, laten dwingen/uitlokken tot gedrag dat ze individueel nooit zouden vertonen. Het experiment van Zimbardo kan daarbij echter niet meer als bewijs voor dienen. Na lezing van de “Geschiedenis van een leugen” van Thibault le Texier is zonneklaar dat dat belangwekkende onderzoek, om het beleefd te zeggen, weinig wetenschappelijke waarde heeft. Zimbardo’s onderzoeksprotocol had niets wetenschappelijks, de voortgang werd voortdurend gemanipuleerd en de resultaten werden met vooringenomenheid geïterpreteerd, zo meldt de flaptekst.

Studenten

Zimbardo en zijn medeonderzoekers wierven de twintig proefpersonen via kleine advertenties. Dat waren allemaal studenten. De proef zou twee weken duren. De ‘gevangenen’, bepaald via loting, werden ook echt opgesloten.
Het experiment zou maar zes dagen hebben geduurd omdat de onderzoekers vreesden voor de geestelijke gezondheid van de ‘gevangenen’, die een onmenselijke behandeling te verduren kregen van de ‘cipiers’. In minder dan een week zouden gewone studenten zich hebben ontpopt als meedogenloze beulen. Een broodje-aap dus. En zo verdwijnt veel resultaat van psychologisch onderzoek in de prullenmand. Te loven val dat psychologen de handdoek hebben opgenomen en hameren op replicatieonderzoek. De vraag is natuurlijk wat daar van terechtkomt, maar laten we niet te pessimistisch zijn.

Blijft voorlopig nog recht overeind staan het onderzoek van Stanley Milgram, waarin die aantoont dat Befehl is Befehl niet alleen voor Duitsers geldt.

Bron: Le Monde